Encavalgamento poético e pistas prosódicas do limite final do enunciado fonológico a partir da análise das Cantigas de Santa Maria (Século XIII) (Poetic enjambment and phonological clues for the phonological utterance final boundary, from the analysis of)
DOI:
https://doi.org/10.22481/el.v21i1.13361Palavras-chave:
Fonologia; Constituintes prosódicos; Cantigas de Santa Maria; Encavalgamento poético.Resumo
O objetivo deste trabalho é analisar a relação entre letra e música das Cantigas de Santa Maria, em busca de pistas, na notação musical das cantigas, do limite final do enunciado fonológico (U) enquanto constituinte máximo da prosódia linguística, considerando a ocorrência de encavalgamentos poéticos (enjambements). A partir do estudo desenvolvido, foi possível mostrar que o encavalgamento poético não interfere na divisão das cantigas em enunciados fonológicos, no nível prosódico linguístico, sendo que o principal correlato no nível musical do limite final de U é a coincidência da sílaba proeminente de U com a posição inicial de compasso, proeminente no nível musical.
Downloads
Referências
ARIAS FREIXEDO, Xosé Bieito. Antoloxía da lírica galego-portuguesa. Vigo: Xerais, 2003.
AFONSO X O SABIO. Cantigas de Santa María: edición facsímile do Códice de Toledo (To). Biblioteca Nacional de Madrid (Ms. 10.069). Vigo: Consello da Cultura Galega, Galáxia, 2003.
ANGLÉS, H. La Música de las Cantigas de Santa María del Rey Alfonso el Sabio – Facsímil, transcripción y estudio critico por Higinio Anglés. Barcelona: Diputación Provincial de Barcelona; Biblioteca Central; Publicaciones de la Sección de Música, 1943. Volume II – Transcripción Musical.
ANGLÉS, H. La Música de las Cantigas de Santa María del Rey Alfonso el Sabio – Facsímil, transcripción y estudio critico por Higinio Anglés. Barcelona: Diputación Provincial de Barcelona; Biblioteca Central; Publicaciones de la Sección de Música, 1964. Volume I: Facímil del Códice j.b.2 de El Escorial.
BERTOLUCCI PIZZORUSSO, V. Alfonso X. In: LANCIANI, G.; TAVANI, G. (Org.). Dicionário da literatura medieval galega e portuguesa. Lisboa: Caminho, 1993. p. 36-41.
BISOL, L. Constituintes prosódicos. In BISOL, L. (Org.) Introdução a Estudos de Fonologia do Português Brasileiro. Porto Alegre: EDIPUCRS, 2005. p. 243-255.
BREA, M. Cantiga. In: LANCIANI, G.; TAVANI, G. (Org.). Dicionário da literatura medieval galega e portuguesa. Lisboa: Caminho, 1993. p. 132-134.
COLANTUONO, M. I. Cantigas de Santa Maria di Alfonso X el Sabio: Composizione musicale e oralità. Tese Doutoral. Barcelona: Universitat Autònoma de Barcelona, 2012. https://www.tdx.cat/handle/10803/96668#page=1
COSTA, D. S. A interface música e lingüística como instrumental metodológico para o estudo da prosódia do português arcaico. Tese de Doutorado (Linguística e Língua Portuguesa). Araraquara: FCL/UNESP, 2010.
FERREIRA, M. P. O som de Martin Codax: sobre a dimensão musical da lírica galego-portuguesa (séculos XII-XIV). Lisboa: UNYSIS, Imprensa Nacional - Casa da Moeda, 1986.
FERREIRA, M. P. Cantus coronatus: 7 cantigas d’El-Rei Dom Dinis. Kassel: Reichenberger, 2005.
FIDALGO, E. As Cantigas de Santa María. Vigo: Xerais, 2002.
GONÇALVES, Elsa. Atehudas ata a fiinda. In: De Roma ata Lixboa. Estudos sobre os cancioneiros galefo-portugueses. A Coruña: Real Academia Galega, 2016. p. 270.
MASSINI-CAGLIARI, G. Do poético ao lingüístico no ritmo dos trovadores: três momentos da história do acento. Araraquara: FCL, Laboratório Editorial, UNESP; São Paulo: Cultura Acadêmica, 1999.
MASSINI-CAGLIARI, G. From Musical Cadences to Linguistic Prosody: How to Abstract Speech Rhythm of the Past. In: PARTRIDGE, J. (Ed.) Interfaces in language. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars, 2010. p. 113-134.
MASSINI-CAGLIARI, G. Contribuição para a análise do ritmo linguístico das cantigas medievais profanas e religiosas a partir de uma interface Música-Linguística. In: REBELO, H. (Coord.) Lusofonia: Tempo de Reciprocidades. Actas do IX Congresso da Associação Internacional de Lusitanistas. Madeira, 4 a 9 de agosto de 2008. Porto: Edições Afrontamento, 2011. Vol. I, p. 41-53.
MASSINI-CAGLIARI, G. A música da fala dos trovadores. São Paulo: Editora Unesp, 2015.
MASSINI-CAGLIARI, G. O papel da relação entre letra e música na investigação de elementos prosódicos em períodos passados da língua: análise de duas Cantigas de Santa Maria. In: CARRILHO, E.; MARTINS, A. M.; PEREIRA, S.; e SILVESTRE, J. P. (Org.) Estudos Linguísticos e Filológicos Oferecidos a Ivo Castro. Lisboa: Centro de Linguística da Universidade de Lisboa, 2019. p. 805-830.
MASSINI-CAGLIARI, G. Em busca da prosódia inaudível: a duração musical como pista da constituição das frases entoacionais e dos enunciados prosódicos nas Cantigas de Santa Maria. Cadernos de Linguística. V. 2, N. 1, 2021, p. 1-20.
MATTOSO, Glauco. Tratado de versificação. São Paulo: Annablume, 2010.
METTMANN, W. (Ed.). Cantigas de Santa María (cantigas 1 a 100): Alfonso X, el Sabio. Madrid: Castalia, 1986.
MONTOYA MARTÍNEZ, J. Composición, estructura y contenido del cancionero marial de Alfonso X. Murcia: Real Academia Alfonso X el Sabio, 1999.
NESPOR, M.; VOGEL, I. Prosodic Phonology. Dordrecht: Foris Publications, 1986.
PARKINSON, S. As Cantigas de Santa Maria: estado das cuestións textuais. Anuario de estudios literarios galegos, Vigo, p. 179-205, 1998.
PARKINSON, S. (Ed.) Alfonso X, the Learned. Cantigas de Santa Maria. An Anthology. Cambridge: The Modern Humanities Research Association, 2015.
ROSSELL, A. Les Cantigas de Santa Maria: stratégie et composition, de l'élement métrique à l'élément idéologique. In BILLY, D.; CLÉMENT, F.; COMBES, A. (Ed.) L’espace lyrique méditerranéen au Moyen Âge. Nouvelles approaches. Toulouse: Presses Universitaires du Mirail, 2006. p. 231-250.
TENANI, L. E. Domínios prosódicos no português do Brasil: implicações para a prosódia e para a aplicação de processos fonológicos. 2002. Tese (Doutorado em Lingüística)- IEL, UNICAMP, Campinas.
TENANI, L. E. Fonologia Prosódica. In da HORA, D.; MATZENAUER, C. L. Fonologia, Fonologias. Uma introdução. São Paulo: Contexto, 2017. p. 109-123.
VERLUYTEN, S. P. M. Recherches sur la prosodie et la métrique du Français. Tese de Doutorado. Wilrijk, Universitaire Instelling Antwerpen, 1982.
VIGÁRIO, M. The Prosodic Word in European Portuguese. PhD Dissertation. Lisbon: University of Lisbon, 2001.
Downloads
Publicado
Como Citar
Edição
Seção
Licença

Este trabalho está licenciado sob uma licença Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Autores que publicam em Estudos da Língua(gem) concordam com os seguintes termos:
Estudos da Língua(gem) mantém os direitos autorais das contribuições publicadas e disponibiliza seu conteúdo gratuitamente por meio do portal. Autores têm permissão e são estimulados a publicar e distribuir seu trabalho online em repositórios institucionais ou na sua página pessoal, com reconhecimento de autoria e créditos de publicação inicial nesta revista, indicando endereço online.