Encavalgamento poético e pistas prosódicas do limite final do enunciado fonológico a partir da análise das Cantigas de Santa Maria (Século XIII) (Poetic enjambment and phonological clues for the phonological utterance final boundary, from the analysis of)

Autores

DOI:

https://doi.org/10.22481/el.v21i1.13361

Palavras-chave:

Fonologia; Constituintes prosódicos; Cantigas de Santa Maria; Encavalgamento poético.

Resumo

O objetivo deste trabalho é analisar a relação entre letra e música das Cantigas de Santa Maria, em busca de pistas, na notação musical das cantigas, do limite final do enunciado fonológico (U) enquanto constituinte máximo da prosódia linguística, considerando a ocorrência de encavalgamentos poéticos (enjambements). A partir do estudo desenvolvido, foi possível mostrar que o encavalgamento poético não interfere na divisão das cantigas em enunciados fonológicos, no nível prosódico linguístico, sendo que o principal correlato no nível musical do limite final de U é a coincidência da sílaba proeminente de U com a posição inicial de compasso, proeminente no nível musical.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Biografia do Autor

Gladis Massini-Cagliari, Universidade Estadual Paulista (Unesp/Brasil)

Gladis Massini-Cagliari é Doutora em Linguística (Unicamp, 1995) e Professora Titular em Fonologia (Unesp, 2015), atuando junto ao Departamento de Linguística, Literatura e Letras Clássicas e ao Programa de Pós-Graduação em Linguística e Língua Portuguesa da Faculdade de Ciências e Letras, Unesp, Câmpus de Araraquara.

Referências

ARIAS FREIXEDO, Xosé Bieito. Antoloxía da lírica galego-portuguesa. Vigo: Xerais, 2003.

AFONSO X O SABIO. Cantigas de Santa María: edición facsímile do Códice de Toledo (To). Biblioteca Nacional de Madrid (Ms. 10.069). Vigo: Consello da Cultura Galega, Galáxia, 2003.

ANGLÉS, H. La Música de las Cantigas de Santa María del Rey Alfonso el Sabio – Facsímil, transcripción y estudio critico por Higinio Anglés. Barcelona: Diputación Provincial de Barcelona; Biblioteca Central; Publicaciones de la Sección de Música, 1943. Volume II – Transcripción Musical.

ANGLÉS, H. La Música de las Cantigas de Santa María del Rey Alfonso el Sabio – Facsímil, transcripción y estudio critico por Higinio Anglés. Barcelona: Diputación Provincial de Barcelona; Biblioteca Central; Publicaciones de la Sección de Música, 1964. Volume I: Facímil del Códice j.b.2 de El Escorial.

BERTOLUCCI PIZZORUSSO, V. Alfonso X. In: LANCIANI, G.; TAVANI, G. (Org.). Dicionário da literatura medieval galega e portuguesa. Lisboa: Caminho, 1993. p. 36-41.

BISOL, L. Constituintes prosódicos. In BISOL, L. (Org.) Introdução a Estudos de Fonologia do Português Brasileiro. Porto Alegre: EDIPUCRS, 2005. p. 243-255.

BREA, M. Cantiga. In: LANCIANI, G.; TAVANI, G. (Org.). Dicionário da literatura medieval galega e portuguesa. Lisboa: Caminho, 1993. p. 132-134.

COLANTUONO, M. I. Cantigas de Santa Maria di Alfonso X el Sabio: Composizione musicale e oralità. Tese Doutoral. Barcelona: Universitat Autònoma de Barcelona, 2012. https://www.tdx.cat/handle/10803/96668#page=1

COSTA, D. S. A interface música e lingüística como instrumental metodológico para o estudo da prosódia do português arcaico. Tese de Doutorado (Linguística e Língua Portuguesa). Araraquara: FCL/UNESP, 2010.

FERREIRA, M. P. O som de Martin Codax: sobre a dimensão musical da lírica galego-portuguesa (séculos XII-XIV). Lisboa: UNYSIS, Imprensa Nacional - Casa da Moeda, 1986.

FERREIRA, M. P. Cantus coronatus: 7 cantigas d’El-Rei Dom Dinis. Kassel: Reichenberger, 2005.

FIDALGO, E. As Cantigas de Santa María. Vigo: Xerais, 2002.

GONÇALVES, Elsa. Atehudas ata a fiinda. In: De Roma ata Lixboa. Estudos sobre os cancioneiros galefo-portugueses. A Coruña: Real Academia Galega, 2016. p. 270.

MASSINI-CAGLIARI, G. Do poético ao lingüístico no ritmo dos trovadores: três momentos da história do acento. Araraquara: FCL, Laboratório Editorial, UNESP; São Paulo: Cultura Acadêmica, 1999.

MASSINI-CAGLIARI, G. From Musical Cadences to Linguistic Prosody: How to Abstract Speech Rhythm of the Past. In: PARTRIDGE, J. (Ed.) Interfaces in language. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars, 2010. p. 113-134.

MASSINI-CAGLIARI, G. Contribuição para a análise do ritmo linguístico das cantigas medievais profanas e religiosas a partir de uma interface Música-Linguística. In: REBELO, H. (Coord.) Lusofonia: Tempo de Reciprocidades. Actas do IX Congresso da Associação Internacional de Lusitanistas. Madeira, 4 a 9 de agosto de 2008. Porto: Edições Afrontamento, 2011. Vol. I, p. 41-53.

MASSINI-CAGLIARI, G. A música da fala dos trovadores. São Paulo: Editora Unesp, 2015.

MASSINI-CAGLIARI, G. O papel da relação entre letra e música na investigação de elementos prosódicos em períodos passados da língua: análise de duas Cantigas de Santa Maria. In: CARRILHO, E.; MARTINS, A. M.; PEREIRA, S.; e SILVESTRE, J. P. (Org.) Estudos Linguísticos e Filológicos Oferecidos a Ivo Castro. Lisboa: Centro de Linguística da Universidade de Lisboa, 2019. p. 805-830.

MASSINI-CAGLIARI, G. Em busca da prosódia inaudível: a duração musical como pista da constituição das frases entoacionais e dos enunciados prosódicos nas Cantigas de Santa Maria. Cadernos de Linguística. V. 2, N. 1, 2021, p. 1-20.

MATTOSO, Glauco. Tratado de versificação. São Paulo: Annablume, 2010.

METTMANN, W. (Ed.). Cantigas de Santa María (cantigas 1 a 100): Alfonso X, el Sabio. Madrid: Castalia, 1986.

MONTOYA MARTÍNEZ, J. Composición, estructura y contenido del cancionero marial de Alfonso X. Murcia: Real Academia Alfonso X el Sabio, 1999.

NESPOR, M.; VOGEL, I. Prosodic Phonology. Dordrecht: Foris Publications, 1986.

PARKINSON, S. As Cantigas de Santa Maria: estado das cuestións textuais. Anuario de estudios literarios galegos, Vigo, p. 179-205, 1998.

PARKINSON, S. (Ed.) Alfonso X, the Learned. Cantigas de Santa Maria. An Anthology. Cambridge: The Modern Humanities Research Association, 2015.

ROSSELL, A. Les Cantigas de Santa Maria: stratégie et composition, de l'élement métrique à l'élément idéologique. In BILLY, D.; CLÉMENT, F.; COMBES, A. (Ed.) L’espace lyrique méditerranéen au Moyen Âge. Nouvelles approaches. Toulouse: Presses Universitaires du Mirail, 2006. p. 231-250.

TENANI, L. E. Domínios prosódicos no português do Brasil: implicações para a prosódia e para a aplicação de processos fonológicos. 2002. Tese (Doutorado em Lingüística)- IEL, UNICAMP, Campinas.

TENANI, L. E. Fonologia Prosódica. In da HORA, D.; MATZENAUER, C. L. Fonologia, Fonologias. Uma introdução. São Paulo: Contexto, 2017. p. 109-123.

VERLUYTEN, S. P. M. Recherches sur la prosodie et la métrique du Français. Tese de Doutorado. Wilrijk, Universitaire Instelling Antwerpen, 1982.

VIGÁRIO, M. The Prosodic Word in European Portuguese. PhD Dissertation. Lisbon: University of Lisbon, 2001.

Downloads

Publicado

2023-07-31

Como Citar

MASSINI-CAGLIARI, G. Encavalgamento poético e pistas prosódicas do limite final do enunciado fonológico a partir da análise das Cantigas de Santa Maria (Século XIII) (Poetic enjambment and phonological clues for the phonological utterance final boundary, from the analysis of). Estudos da Língua(gem), [S. l.], v. 21, n. 1, p. 229-266, 2023. DOI: 10.22481/el.v21i1.13361. Disponível em: https://periodicos2.uesb.br/index.php/estudosdalinguagem/article/view/13361. Acesso em: 27 abr. 2024.